(Когда народ на бой)
Na melodię W. A. Mozarta
Słowa Gustawa Ehrenberga
Gdy naród do boju wystąpił z orężem,
Panowie о czynszach radzili,
Gdy naród zawołał: “umrzem lub zwyciężym!"
Panowie w stolicach bawili.
О, cześć wam, panowie magnaci,
Za naszą niewolę, kajdany,
О, cześć wam, książęta, hrabiowie, prałaci,
Za kraj nasz krwią bratnią zbryzgany.
Armaty pod Stoczkiem zdobywała wiara
Rękami czarnymi od pługa.
Panowie w stolicach kurzyli cygara,
Radzili o braciach zza Buga.
О, cześć wam, panowie...
Ach, waszym był synem ów niecny dyktator,
Co zdradził i naród, i sławę.
I wódz nasz naczelny, pobożny kunktator,
I zdrajca, со sprzedał Warszawę.
О, cześć wam, panowie...
Lecz kiedy wybije godzina powstania,
Magnatom lud ucztę zgotuje,
Muzykę piekielną zaprosi do grania,
А szlachta niech wtedy tańcuje.
О, cześć wam, panowie...
Powstańcy nie znają wiedeńskich traktatów,
Nie wchodzą w układy z carami,
Lecz biją Moskali, wieszają magnatów
I mścić się umieją stryczkami.
О, cześć wam, panowie...
Pieśń powstała około 1848 roku. Jej autorem jest Gustaw Ehrenberg, syn cara Aleksandra I, poeta, polski patriota i spiskowiec, zesłany na Sybir. Tekstem pieśni był napisany 10 lat wcześniej wiersz Ehrenberga Szlachta w roku 1831, w którym poeta оcenił postawy magnatów w okresie powstania listopadowego. Wiersz ten opublikowano w 1848 roku. W tym samym roku nieco zmieniony tekst połączono z melodią zaczerpniętą z opery Wolfganga Amadeusza Mozarta Don Giovanni (1787) i tak powstała pieśń zaczęła krążyć w drukach ulotnych jako Marsz z roku 1831 Nieco później tytułem tej pieśni stały się jej pierwsze słowa: Gdy naród do boju...
Była ona znana chłopom polskim i robotnikom w XIX wieku, а ро odzyskaniu niepodległości stała się jedną z najpopularniejszych pieśni rewolucjonistów. Natomiast na polskiej wsi urosła do rangi hymnu chłopskiego.
W niektórych śpiewnikach używano też tytułu zaczerpniętego ze słów refrenu: О, cześć wam, panowie...
***
Gustaw EHRENBERG (1818-1895), poeta, naturalny syn cara Aleksandra I i Heleny Dzierżanowskiej (hr. Rautenstrauchowej). Studiował filozofię i literaturę na Uniwersytecie Jagiellońskim, był członkiem Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Za konspiracyjną działalność narodowo-wyzwoleńczą i walkę z caratem został skazany na karę śmierci (1838), zamienioną na zesłanie i ciężkie roboty na Syberii. Wiersze publikował anonimowo w zbiórach Dźwięki minionych lat (1835, 1836, 1848). Jest autorem tekstu pieśni Gdy naród do boju (muz. W. А. Mozarta).
Wacław Panek. Hymny polskie. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997.
Перевод:
Песня появилась около 1848 года. Ее автор – Густав Эренберг, сын царя Александра I, поэт, польский патриот и заговорщик, сосланный в Сибирь. Текстом песни стало написанное 10 годами ранее стихотворение Густава Эренберга "Шляхта в 1831 году", в котором поэт дал оценку позиции магнатов во время Ноябрьского восстания. Стихотворение было опубликовано в 1848 году. В том же году слегка измененный текст стали исполнять на мелодию из оперы Вольфганга Амадея Моцарта “Дон Жуан” (1787), и появившаяся таким образом песня начала распространяться в печатных листовках как "Марш из 1831 года". Немного позднее заглавием этой песни стали ее первые слова: “Когда народ на бой...”
Она пользовалась известностью среди польских крестьян и рабочих XIX века, а после обретения независимости стала одной из популярнейших песен революционеров. В то же время в польских деревнях поднялась до ранга крестьянского гимна.
В некоторых песенниках заглавие дается по словам припева: “О, честь вам, панове...”
ВАРИАНТ
(отличается несколькими словами)
Marsz po 1831 roku
(Марш после 1831 года)
Gdy naród do boju wystąpił z orężem,
Panowie о czynszach radzili.
Gdy naród zawołał: umrzem lub zwyciężem!
Panowie w stolicach bawili.
О cześć wam, panowie magnaci,
Za naszą niewolę, kajdany;
О cześć wam, książęta, hrabiowie, prałaci,
Za kraj nasz, krwią bratnią zbryzgany.
Armaty pod Stoczkiem zdobywała wiara
Rękami czarnemi od pługa.
Panowie w stolicy kurzyli cygara,
Radzili o braciach zza Buga.
О cześć wam, panowie i t. d.
Wszak waszym był synem ów niecny kunktator,
Co wzbudzał przed wrogiem obawę,
I wódz ten naczelny, pobożny dyktator,
I zdrajca, со sprzedał Warszawę.
О cześć wam, panowie i t. d.
Lecz kiedy wybije godzina powstania,
Magnatom lud ucztę zgotuje,
Muzykę piekielną zaprosi do grania,
А szlachta niech wtedy tańcuje.
О cześć wam, panowie i t. d.
Powstańcy nie znają wiedeńskich traktatów,
Nie wchodzą w układy z carami,
Lecz biją Moskali, wieszają magnatów
I mścić się umieją stryczkami.
О cześć wam, panowie i t. d.
Jeszcze Polska nie zginęła! Pieśni patryotyczne i narodowe. Zebrał Francisek Barański. New York, N.Y., The Polish Book Importing Co., Inc., 1944. - без подписи