(Варшавянка 1831 года)
Muzyka: Karol Kurpiński
Słowa: Casimir François Delavigne, przekład Karol Sienkiewicz
Oto dziś dzień krwi i chwały
Oby dniem wskrzeszenia był!
W tęczę Franków Orzeł Biały
Patrząc, lot swój w niebo wzbił
Słońcem lipca podniecany
Woła na nas z górnych stron:
«Powstań Polsko, krusz kajdany,
Dziś twój tryumf albo zgon».
Hej! kto Polak na bagnety!
Żyj, swobodo, Polsko żyj!
Takim hasłem cnej podniety
Trąbo nasza wrogom grzmij! (bis)
«Na koń!, woła Kozak mściwy,
Zbuntowany karćmy lud,
Bez Bałkanów są ich niwy,
Pędem zgnieciem Lachów ród».
Stój! za Bałkan pierś ta stanie:
Car wasz marzy płonny łup
Z wrogów naszych nie zostanie
Na tej ziemi, chyba trup.
Hej! kto Polak...
Droga Polsko! dzieci twoje
Dziś szczęśliwsych doszły chwil,
Niźli gdy ich sławne boje,
Wieńczył Kremlin, Tybr i Nil.
Lat dwadzieścia nasze męże
Los po obcych ziemiach siał,
Dziś, o Matko, kto polęże,
Na twym łonie będzie spał.
Hej! kto Polak...
Wstań, Kościuszko, ugodź w serca,
Co litością mamić śmią,
Znałże litość ów morderca,
Który Pragę zalał krwią?
Niechaj krew tę krwią dziś płaci,
Niech nią zrosi grunt, zły gość.
Laur męczeński naszych braci
Bujniej po niej będzie rość.
Hej! kto Polak...
Tocz, Polaku, bój zacięty,
Ulec musi dumny Car,
Pokaż jemu pierścień święty,
Nieulękłych Polek dar;
Niech to godło ślubów drogich
Wrogom naszym wróży grób,
Niech krwią zlane w bojach srogich
Nasz z wolnością świadczy ślub.
Hej! kto Polak...
O Francuzi! Czyż bez ceny
Rany nasze dla was są?
Spod Marengo, Wagram, Jeny,
Drezna, Lipska, Waterloo?
Świat was zdradzał, my dotrwali:
Śmierć czy tryumf - my gdzie wy.
Bracia! my wam krew dawali:
Dziś - wy dla nas nic - prócz łzy?
Hej! kto Polak...
Wy przynajmniej, coście legli,
W obcych krajach za kraj swój,
Bracia nasi, z grobów zbiegli,
Błogosławcie bratni bój!
Lub zwyciężym - lub gotowi,
Z trupów naszych tamę wznieść,
By krok spóźnić olbrzymowi,
Co chce światu pęta nieść.
Hej! kto Polak...
Grzmijcie bębny, ryczcie działa,
Dalej! dzieci w gęsty szyk;
Wiedzie hufce Wolność, Chwała,
Triumf błyska w ostrzu pik.
Leć, nasz orle, w górnym pędzie,
Sławie, Polsce, światu służ!
Kto przeżyje, wolnym będzie;
Kto umiera, wolnym już.
Hej! kto Polak...
1831
Na wieść о wybuchu powstania listopadowego w Warszawie, francuski poeta i dramaturg Casimir Delavigne uczcił to wydarzenie specjalnym hymnem poetyckim. W lutym 1831 roku napisał wiersz La Varsovienne. Miesiąc później ulotka z tym tekstem dotarła z Paryża do powstańczej Warszawy. Przekładu wiersza dokonał poeta i bibliotekarz dworu puławskiego, Karol Sienkiewicz (brat dziadka Henryka Sienkiewicza), pod koniec marca 1831 roku. W kilka dni później hymniczno-marszową muzykę do tego wiersza skomponował jeden z najwybitniejszych twórców oper polskich, dyrygent i dyrektor warszawskiej sceny operowej - Karol Kurpiński. Już 5 kwietnia 1831 roku w Teatrze Narodowym, podczas spektaklu operowego pod dyrekcją Kurpińskiego, ро raz pierwszy odśpiewana Warszawiankę. Publiczność przyjęła ją entuzjastycznie.
Po odzyskaniu niepodleglości, w 1918 roku, ta pieśń była jedną z pięciu kandydatek do miana hymnu państwowego, który został oficjalnie ustanowiony dopiero 26 lutego 1927 roku.
Od chwili powstania II Programu Polskiego Radia (w okresie międzywojennym) pierwsze takty Warszawianki stały się sygnałem tego programu. Była też najważniejszą pieśnią powstania warszawskiego w 1944 roku.
Podany tu tekst pieśni pochodzi z jej pierwodruku “Polak Sumienny. Pismo codzienne" z 27 marca 1831, nr 90, str. 306.
***
Casimir DELAVIGNE (1793-1843), poeta i dramaturg francuski, którego wiersz La Varsosienne napisany na cześć wybuchu powstania listopadowego w Warszawie - stał się tekstem pieśni Warszawianka (tłum. К. Sienkiewicza, muz. К. Kurpińskiego).
Karol KURPIŃSKI (1785-1837), kompozytor, pedagog, dyrygent, publicysta muzyczny (założyciel pierwszego polskiego pisma muzycznego - “Tygodnik Muzyczny"), dyrektor opery narodowej. Czołowy przedstawiciel polskiego preromantyzmu muzycznego, najwybitniejszy twórca operowy przed Moniuszką, autor wielu pieśni patriotycznych i religijnych. Skomponował m.in. Warszawiankę (sł. С. Delavigne, tłum. К. Sienkiewicz) i Marsz obozowy (sł. А. Slowaczyński).
Karol SIENKIEWICZ (1793-1860), poeta i historyk, bibliotekarz, wydawca i tłumacz, twórca Biblioteki Polskiej w Paryżu. Podczas powstania listopadowego napisał - wg oryginału francuskiego С. Delavigne - polski tekst pieśni Warszawianka (muz. К. Kurpiński).
Wacław Panek. Hymny polskie. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997.
«Варшавянка 1831 года» - один из гимнов Ноябрьского национально-освободительного восстания 1830-1831 гг. (powstanie listopadowe, 29.11.1830 - 21.10.1831). Стихотворение написал в феврале 1831 года в Париже французский поэт и драматург Казимир Делавинь, получив весть о восстании в Польше. Листовка с текстом попала в мятежную Варшаву, в конце марта стихотворение переведено Каролем Сенкевичем на польский язык, а несколько дней спустя положено на музыку известным оперным композитором, директором Варшавской оперы Каролем Курпиньским. После обретения независимости в 1918 году песня была в числе 5 кандидатов на гимн Польши. Была одной из важнейших песен Варшавского восстания 1944 года.
Под впечатлением стихотворения Делавиня в дни Ноябрьского восстания Константин Гашиньский сложил песнь "Do Francuzów". Он же написал в дни восстания собственную "Варшавянку" (Winszujemy sobie, żeśmy dziś dożyli...).
В России из всех "Варшавянок" наиболее известна революционная "Варшавянка 1905 года" Вацлава Свенцицкого (рус. текст Глеба Кржижановского), в Польше же под "Варшавянкой" имееется в виду прежде всего песня 1831 года.
Фонограмму с видеорядом образов Ноябрьского восстания - см. http://www.youtube.com/watch?v=pspOWQosvZU, с кинохроникой Варшавского восстания 1944 - http://www.youtube.com/watch?v=A_sp2PLKHEw&feature=related. Также см. Википедию.
Emilia Plater na czele kosynierów w 1831, obraz Jana Rosena
Эмилия Платер во главе косиньеров в 1831 году, картина Яна Розена, из Википедии.
ПОДСТРОЧНЫЙ ПЕРЕВОД
Варшавянка
Сегодня день крови и славы,
Пусть бы днем воскрешения был!
Орел Белый, на радугу франков
Глядя, полёт свой в небо взвил.
Солнцем июля вдохновленный,
Зовет нас из горних стран:
«Восстань, Польша, круши оковы,
Нынче твой триумф или смерть».
Эй! кто поляк, в штыки!
Живи, свобода, Польша, живи!
Этим девизом побуждений благородных
Труба наша, врагам греми! (2 раза)
«По коням! - зовет казак мстительный, -
Взбунтовавшийся покараем народ,
Лишены Балкан их нивы,
Мигом раздавим ляхов род».
Стой! вместо Балкан грудь эта встанет:
Царь ваш тщетно грезит о добыче,
От врагов наших ничего не останется
На этой земле, кроме трупов.
Эй! кто поляк...
Дорогая Польша! дети твои
Сегодня достигли мгновений счастливей
Тех, когда их славные бои
Венчали Кремль, Тибр и Нил.
Двадцать лет наших героев
Рок по чужим землям сеял,
Нынче, о Мать, кто поляжет,
На твоем лоне будет спать.
Эй! кто поляк...
Встань, Костюшко, порази в сердца,
Которые милосердием обманывать смеют.
Знал ли о милосердии тот убийца,
Который Прагу залил кровью?
Пусть за кровь ту кровью нынче платит,
Пусть оросит ею землю злой гость.
Мученический лавр наших братьев
Буйней на ней будет расти.
Эй! кто поляк...
Веди, поляк, начатый бой,
Проиграть должен надменный царь,
Покажи ему перстень святой,
Неустрашимых полек дар;
Пусть этот знак дорогих обетов
Врагам нашим наворожит гроб,
Пусть, залитый кровью в боях суровых,
Наш со свободой заверит союз.
Эй! кто поляк...
О французы! Разве вы не цените
Раны наши для вас?
Под Маренго, Ваграмом, Йеной,
Дрезденом, Лейпцигом, Ватерлоо?
Свет вас предавал, мы выстояли:
Смерть или триумф – мы, где вы.
Братья! Мы вам кровь давали,
Сегодня вы для нас – ничего, кроме слезы?
Эй! кто поляк...
Хотя бы вы, кто легли
В чужих краях за свой край,
Братья наши, из могил встали,
Благословите братьев на бой!
Или победим – или готовы
Из трупов наших преграду взнести,
Чтобы шаг замедлить исполину,
Что хочет миру оковы нести.
Эй! кто поляк...
Гремите, барабаны, рычите, орудия,
Давай! дети, в плотный строй;
Ведут полки Вольность, Слава,
Триумф сияет в острию пик.
Лети, наш орел, в высоком полете,
Славе, Польше, свету служи!
Кто выживет, вольным будет,
Кто умирает, вольный уже.
Эй! кто поляк...
Перевод a-pesni, 12 апреля 2008
Комментарий
Стихотворение Делавиня написано явно в подражание "Марсельезе", и названо тоже в подражание - "Марсельская песня" - "Варшавская песня".
Первый куплет подчеркивает связь восстания с Июльской революцией во Франции; таким образом, национальное восстание рассматривается как часть общеевропейской борьбы за свободу (ср. конец 7 куплета, где говорится, что даже своей гибелью восставшая Польша может спасти Европу от русской интервенции). Под «радугой франков» подразумевается французский трехцветный флаг, который тогда еще воспринимался как символ революции. Впоследствии, когда смысл метафоры был забыт, вместо W tęczę Franków Orzeł Biały пели W tęczę Połski Orzeł Biały.
Во втором куплете содержится упоминание о переходе русской армии через Балканы (1829) во время недавно закончившейся Турецкой войны. Командовавший в этом походе граф Дибич-Забалканский должен был руководить усмирением Польши. Четвертый куплет обвиняет царское правительство в лицемерии (в исходном тексте Делавиня: «враг, который говорит о милосердии»); он напоминает о резне, устроенной солдатами Суворова при взятии Праги Польской (1794). Шестой куплет содержит воззвание к Франции вмешаться и военными силами поддержать Польшу (о том же, но с противоположной позиции, ср. известное стихотворение Пушкина «Клеветникам России»). Поскольку его актуальность быстро была утеряна, при пении он часто опускался.
Павел Шехтман, 13 апреля 2008
ФРАНЦУЗСКИЙ ОРИГИНАЛ
La Varsovienne
Casimir Delavigne
Il s'est levé, voici le jour sanglant;
Qu'il soit pour nous le jour de délivrance!
Dans son essor, voyez notre aigle blanc
Les yeux fixés sur l'arc-en-ciel de France.
Au soleil de juillet, dont l'éclat fut si beau,
Il a repris son vol, il fend les airs, il crie:
Pour ma noble patrie,
Liberté: ton soleil ou la nuit du tombeau!
Polonais, à la baïonnette!
C'est le cri par nous adopté;
Qu'en roulant le tambour répète:
A la baïonnette!
Vive la liberté!
«Guerre!... A cheval, Сosaques des déserts!
«Sabrons, dit-il, la Pologne rebelle.
«Point de Balkans; ses champs nous sont ouverts;
«C'est au galop qu'il faut passer sur elle.»
Halte! n'avancez pas: ses Balkans sont nos corps;
La terre où nous marchons ne porte que des braves,
Rejette les esclaves,
Et de ses ennemis ne garde que les morts,
Polonais, à la baïonnette!..
Pour toi, Pologne, ils combattront, tes fils,
Plus fortunés qu'au temps où la victoire
Mêlait leur cendre aux sables de Memphis,
Où le Kremlin s'écroula sous leur gloire.
Des Alpes au Thabor, de l'Èbre au Pont-Euxin,
Ils sont tombés, vingt ans, sur la rive étrangère;
Cette fois, ô ma mère,
Ceux qui mourront pour toi dormiront sur ton sein.
Polonais, à la baïonnette!..
Viens Kosciusko, que ton bras frappe au coeur
Cet ennemi qui parle de clémence;
En avait-il, quand son sabre vainqueur
Noyait Praga dans un massacre immense?
Tout son sang va payer le sang qu'il prodigua,
Cette terre en a soif, qu'elle en soit arrosée:
Faisons sous sa rosée,
Reverdir le laurier des martyrs de Praga.
Polonais, à la baïonnette!..
Allons, guerriers, un généreux effort!
Nous les vaincrons; nos femmes les défient.
O mon pays, montre au géant du nord
Le saint anneau qu'elles te sacrifient.
Que par notre victoire il soit ensanglanté;
Marche, et fais triompher au millieu des batailles
L’anneau des fiançailles,
Qui t'unit pour toujours avec la liberté.
Polonais, à la baïonnette!..
A nous, Français! Les balles d’Iéna
Sur ma poitrine ont inscrit mes services;
A Marengo, le fer la sillonna;
De Champ-Aubert comptez les cicatrices.
Vaincre et mourir ensemble autrefois fut si doux!
Nous étions sous Paris... Pour de vieux frères d’armes
N’aurez-vous que des larmes?
Frères, s’était du sang que nous versions pour vous!
Polonais, à la baïonnette!..
O vous, du moins, dont le sang glorieux
S’est, dans l’exil, répandu comme l’onde,
Pour nous bénir, mânes victorieux,
Relevez-vous de tous les points du monde!
Qu’il soit vainqueur, ce peuple; ou martyr comme vous,
Sous le bras du géant, qu'en mourant il retarde,
Qu’il tombe à l'avant-garde,
Pour couvrir de son corps la liberté de tous.
Polonais, à la baïonnette!..
Sonnez, clairons! Polonais, à ton rang!
Suis sous le feu ton aigle qui s’élance.
La liberté bat la charge en courant,
Et la victoire est au bout de ta lance.
Victoire à l’étendard que l’exil ombragea
Des lauriers d’Austerlitz, des palmes d’Idumée!
Pologne bien-amée,
Qui vivra sera libre, et qui meurt l’est déjà!
Polonais, à la baïonnette!..
Oeuvres complètes de Casimir Delavigne de l'Académie Française. Seule édition avouée par l'auteur. Paris, 1836.
WARIANTY (2)
1. Warszawianka
Oto dziś dzień krwi i chwały
oby dniem wskrzeszenia był!
W tęczę Franków Orzeł Biały
patrząc lot swój w niebo wzbił
Słońcem lipca podniecany
woła na nas z górnych stron:
«Powstań Polsko, zrzuć kajdany!
Dziś twój tryumf albo zgon!»
Hej! kto Polak na bagnety!
Żyj, swobodo, Polsko, żyj!
Takim hasłem cnej podniety
trąbo nasza wrogom grzmij!
Droga Polsko, dzieci twoje
dziś szczęśliwych doszły chwil
niźli, gdy ich sławne boje
Wieńczył Kremlin, Tybr i Nil.
Lat dwadzieścia nasze męże
los po obcych ziemiach siał,
dziś, o Matko, kto polęże,
na twym łonie będzie spał.
Hej! kto Polak...
Tocz, Polaku, bój zacięty,
ulec musi dumny car,
pokaż jemu pierścień święty,
nieulękłych Polek dar.
Niech to godło ślubów drogich
wrogom naszym wróży grób.
Niech krwią zlane w bojach srogich
nasz z wolnością świadczy ślub.
Hej! kto Polak...
O Francuzi! Czyż bez ceny
rany nasze dla was są?
Spod Marengo, Wagram, Jeny,
Drezna, Lipska, Waterloo?
Świat was zdradzał, my dotrwali,
śmierć czy tryumf, my - gdzie wy!
Bracia! my wam krew dawali,
dziś my dla was nic - prócz łzy?
Hej! kto Polak...
Grzmijcie, bębny, ryczcie, działa,
dalej! dzieci, w gęsty szyk!
Wiedzie hufce wolność, chwała,
tryumf błyska w ostrzu pik!
Leć, nasz Orle, w górnym pędzie,
sławie, Polsce, światu służ!
Kto przeżyje wolnym będzie,
Kto umiera wolnym już!
Hej! kto Polak...
О mój rozmarynie. Śpiewnik 1914-1939 / Wybór i opracowanie Marek Sart. Wydawnictwo Fuga, Warszawa, 1988
2. Warszawianka
(Warszawa 1830)
Kaźmierz Delavigne – tłum. K. Sienkiewicz
Oto dziś dzień krwi i chwały,
Oby dniem wskrzeszenia był;
W tęczę Franków orzeł biały
Patrząc, lot swój w niebo wzbił
Słońcem Lipca podniecany
Woła do nas z górnych stron:
Powstań Polsko, zrzuć kajdany;
Dziś twój tryumf albo zgon. -
Hej, kto Polak na bagnety!
Żyj swobodo! Polsko żyj!
Takiem hasłem cnej podniety
Trąbo nasza wrogom grzmij!
«Na koń!» woła Kozak mściwy,
«Karcić bunty polskich rot.*
Bez Bałkanów są ich niwy,
Wszystko jeden zmiecie lot!»**
Stój, za Bałkan pierś ta stanie,
Car wasz marzy płonny łup,
Z wrogów naszych niech zostanie
Na tej ziemi chyba trup.
Hej, kto Polak i t. d.
Droga Polsko! dzieci twoje
Dziś szczęśliwych doszły chwil,
Od tych sławnych, gdy ich boje
Wieńczył Kremlin, Tybr i Nil.
Lat dwadzieścia nasze męże
Los po obcych ziemiach siał,
Dziś, o Matko, kto polęże,
Na twem łonie będzie spał.
Hej, kto Polak i t. d.
Wstań Kościuszko! ugodź w serca,
Co litością mamić śmią,
Znał tę litość ów morderca,
Który Pragę zalał krwią?
Niechaj krew tę krwią dziś płaci,
Niech nią zrosi grunt, zły gość,
Laur męczeński naszych braci
Bujniej po niej będzie rość.
Hej, kto Polak i t. d.
Tocz Polaku bój zacięty,
Uledz musi dumny car,
Pokaż jemu pierścień święty
Nieulękłych Polek dar.
Niech to godło ślubów drogich
Wrogom naszym wróży grób,
Niech krwią zlane w bojach srogich
Nasz z wolnością świadczy ślub.
Hej, kto Polak i t. d.
O Francuzi! czyż bez ceny
Rany nasze dla was są?
Z pod Marengo, Wagram, Jeny,
Drezna, Lipska, Waterloo;
Świat was zdradzał, my dotrwali,
Śmierć czy tryumf, my gdzie wy!
Bracia, my wam krew dawali.
Dziś wy dla nas nic - prócz łzy?
Hej, kto Polak i t. d.
Wy przynajmniej, coście legli
W obcych krajach za kraj swój,
Bracia nasi z grobów zbiegli,
Błogosławcie bratni bój.
Lub zwyciężym - lub gotowi
Z trupów naszych tamę wznieść,
By krok spóźnić olbrzymowi,
Co chce światu pęta nieść.
Hej, kto Polak i t. d.
Grzmijcie bębny, ryczcie działa,
Dalej! dzieci w gęsty szyk!
Wiedzie hufce wolność, chwała,
Triumf błyska w ostrzu pik!
Leć nasz Orle w górnym pędzie,
Sławie, Polsce, światu służ!
Kto przeżyje, wolnym będzie;
Kto umiera, wolnym już!
Hej, kto Polak i t. d.
* W niektórych wydaniach wierz ten brzmi: “Zbuntowany skarćmy lud”.
** Pędem zgnieciem Lachów ród.
Jeszcze Polska nie zginęła! Pieśni patryotyczne i narodowe. Zebrał Francisek Barański. New York, N.Y., The Polish Book Importing Co., Inc., 1944.