 |
Witaj, majowa jutrzenko
(Здравствуй, майская заря)
Słowa Rajnolda Suchodolskiego
Witaj, majowa jutrzenko,
Świeć naszej polskiej kraine,
Uczcimy ciebe piosenką,
Przy hulance i przy winie.
Witaj Maj! Trzeci Maj!
U Polaków błogi raj!
Nierząd braci naszych cisnął,
Gnuśność w ręku króla spała,
А wtem Trzeci Maj zabłysnął
I nasza Polska powstała.
Wiwat Maj! Trzeci Maj,
Wiwat wielki Kołłątaj!
Ale chytrości gadzina
Мłot swój na nas zgotowała,
Z piekła rodem Katarzyna
Moskalami kraj zalała.
Chociaż kwitł piękny Maj,
Rozszarpano biedny kraj.
Wtenczas Polak ze łzą w oku
Smutkiem powlókł blade lice,
Trzeciego Maja со roku
Wspominał lubą rocznicę.
I wzdychał "Boże daj,
Ву zabłysnął Trzeci Maj!"
Tam w Łazienkach jest ruina,
W której Polak pamięć chował.
Tam za czasów Konstantyna
Szpieg na nasze łzy czatował.
Gdy nadszedł Trzeci Maj
Kajdanami brzęczał kraj.
Próżno, próżno Mikołaju
Z paszcz ognistych w serce godzisz,
Próżno rząd naszego kraju
Nową przysięgą uwodzisz.
Wiwat Maj, piękny Maj,
Niech przepadnie Mikołaj!
О zorzo Trzeciego Maja!
Pod twoimi promieniami
Przez armaty Mikołaja
Pójdziem w Litwę z bagnetami.
Wiwat Maj, piękny Маj,
Polski i litewski kraj!
W pieśniach rozpacz uwięziona
W listopadzie wstrząsła serce.
Wstaje Polska z grobu łona,
Pierzchają dumni morderce.
Błysnął znów Trzeci Maj
Teraz nasz wesoły kraj!
Refren się śpiewa bis
Та najsłynniejsza z pieśni opiewających Konstytucję Trzeciego Maja (1791), powstała w czterdziestą rocznicę uchwalenia Konstytucji, podczas powstania listopadowego, w kwietniu 1831 roku. Jej tekst napisał poeta i autor wierszy patriotycznych Rajnold Suchodolski, który początkowo uczestniczył w powstaniu jako żołnierz gwardii honorowej, а następnie jako podchorąży V Pułku Strzelców Pieszych. Tekst ten napisał do popularnej już wówczas melodii (prawdopodobnie autorstwa Fryderyka Chopina), do której w okresie przedpowstaniowym śpiewano piosenkę konspiracyjną Nienawidzę was, próżniaki ze słowami Stanisława Doliwy-Starzewskiego, ps. Stach z Zamiechowa. (Melodia Chopina pozostała juz przy tekście Suchodolskiego, natomiast tekst Starzewskiego z refrenem "Otóż maj, piękny maj, zieleni się błoń i gaj" - zaczęto śpiewać w drugiej połowie XIX wieku z melodią skomponowaną przez Stefana Surzyńskiego.)
Po odzyskaniu niepodległości, kiedy dzień 3 maja ogłoszono świętem narodowym, pieśń ta wiązała się z ceremoniałem podnoszenia flagi państwowej na Placu Zamkowym w Warszawie w dniu tego święta. W 1919 roku wprowadzono do obiegu śpiewanego zupełnie zmieniony tekst Suchodolskiego. Zmian tych dokonał poznanski poeta Adam Kompf (prawdopodobnie na zamówienie władz, które chciały związać tę pieśń ze świętem państwowym). Otóż w ostatnim wersie pierwszej zwrotki oryginału, usunął on słowa "przy hulance i przy winie", zastępując słowami: "która w całej Polsce słynie". Następnie wyrzucone zostały pozostałe zwrotki Suchodolskiego (uzasadnienie: "niesprawiedliwie traktowały króla Stanisława Augusta Poniatowskiego"). Na temat "niesprawiedliwego" traktowania carycy Katarzyny i cara Mikołaja w następnych zwrotkach Suchodolskiego - już nikt się nie wypowiadał, ро prostu je usunięto. Tak więc do pierwszej, zmienionej w ostatnim wierszu, zwrotki Rajnolda Suchodolskiego, doszły dwie następne oraz refren napisane przez Kompfa. I taka wersja uchodziła za "państwowo prawidłową". Na szczęście nie zmieniono w sposób "państwowotwórczy" oryginalnej melodii mazurkowej.
Inne tytuły tej pieśni: Mazurek 3 Maja, Trzeci Маj Litwina.
Melodie Witaj, majowa jutrzenko włączył Ryszard Wagner do swojej uwertury Polonia (1832). "Polska walka о wolność przeciwko przemocy - pisał Wagner - napełniła mnie rosnącym entuzjazmem..." Można stąd wnosić, że pieśni powstania listopadowego, wraz z wieścią о tym zrywie narodowowyzwoleńczym, wyszły poza granice ziem polskich docierając do świadomości mieszkańców wielu krajów Europy.
***
Rajnold SUCHODOLSKI (1804-1831), poeta, uczęstnik powstania listopadowego, w którym zginął, autor wielu pieśni patriotycznych. Napisał teksty do pieśni m.in. Witaj, majowa jutrzenko (muz. prawdopodobnie F. Chopin), Polonez Koścsuszki (muz. Т. Kościuszko), Dalej bracia, do bułata (mel. ludowa).
Wacław Panek. Hymny polskie. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997.
Написана в апреле 1831 г. во время Ноябрьского восстания (Powstanie Listopadowe) и приурочена к 40-летию принятия Конституции Третьего Мая. Автор текста - поэт Райнольд Суходольский - в дни восстания был солдатом почетной гвардии, затем подхорунжим V Полка пеших стрелков. Написано на популярную в те годы мелодию, предположительно принадлежащую Шопену, на которую накануне восстания пелась конспиративная песенка Станислава Старжевского "Nienawidzę was, próżniaki" ("Ненавижу вас, бездельники"). В дальнейшем песенка Старжевского стала исполняться на другую мелодию. См. также другие родственные песни - "Pamiętasz, bracie kochany..." на слова Константина Гашиньского и "Biedny kraj".
Конституция Третьего Мая была принята 3 мая 1791 г. при короле Станиславе Августе. Через год, 18 мая 1792 г. последовала агрессия России, и 24 июля Станислав Август капитулировал. Причины этого непонятны, так как накануне, 18 июня в битве под Зеленцами польские войска выиграли, и в честь этого события был введен орден Virtuti Militari. За капитуляцией последовал второй раздел Польши 23 января 1793 г. между Пруссией и Россией, урезавший Польшу более чем вдвое: 58 тыс. км2 и свыше 1 млн жителей отошли к Пруссии, 280 тыс. км2 и 3 млн жителей - к России. Оставшееся государство Польское попало под протекторат России - 227 тыс. км2 и 4,4 млн жителей (вместе с Курляндией). В последующем восстании Тадеуша Костюшко (24 марта - 16 ноября 1794 г.) Конституция Третьего Мая была программой умеренного крыла; радикальное крыло предполагало установление республики.
Ноябрьское восстание 1830-1831 гг. в Польше
(Powstanie Listopadowe)
В 1829-30 гг. по Европе прокатилась волна восстаний: в 1829 г. Греция добилась автономии от Турции, 1830 г. - июльская революция в Париже и бельгийское восстание против голландского господства.
29 ноября 1830 г. в Варшаве группа повстанцев из Школы пехотных подхорунжих во главе с подпрапорщиком Петром Высоцким атаковала резиденцию наместника Польши великого князя Константина Романова, но князю удалось бежать. В городе установилась диктатура генерала Юзефа Хлопицкого. 13 декабря 1830 г. сейм призвал к народному восстанию, однако Хлопицкий отказался подписать призыв. 25 января 1831 г. сейм объявил об отмене подчинения Польши русскому императору.
Польша (та ее часть, что входила в состав Российской империи) имела на тот момент самостоятельную регулярную армию численностью 27 тыс. человек при 97 орудиях. После мобилизации армия выросла до 57 тыс. человек и 140 орудий. Российский император Николай I двинул против Польши армию в 115 тыс. человек при 336 орудиях. 26 мая 1831 г. польские войска были разбиты под Остролекой, от польской армии осталось 52 тыс. 6 сентября пала Варшава. Основная часть сохранившихся польских войск 5 октября ушла в Пруссию. До 9 октября сопротивлялся Модлин, до 21 октября - Замостье. После разгрома восстания началась "Великая эмиграция" - порядка 8-9 тыс. поляков покинули край.
ВАРИАНТЫ (3)
1. Trzeci Maj
(Третье Мая)
Witaj majowa jutrzenko,
świeć naszej polskiej krainie,
ucieszmy ciebie piosenką
przy hulance i przy winie.
Witaj Maj, Trzeci Maj,
и Polaków błogi raj!
Nierząd braci naszych cisnął,
gnuśność w ręku króla spała,
а w tem Trzeci Maj zabłysnął
i nasza Polska powstała.
Wiwat Maj, piękny Maj
Wiwat wielki Kołłątaj!
Tam w Łazienkach jest ruina,
w której Polak pamięć chowal,
tam za czasów Konstantyna
szpieg na nasze łzy czatował.
I gdy nadszedł Trzeci Maj,
kajdanami brzęczał kraj.
W piersiach rozpacz uwięziona
w listopadzie wstrząsła serce,
wstaje Polska z grobu łona,
pierzchają dumni morderce.
Błysnął znowu Trzeci Maj
i już wolny błogi kraj.
1831
О mój rozmarynie. Śpiewnik 1914-1939 / Wybór i opracowanie Marek Sart. Wydawnictwo Fuga, Warszawa, 1988.
2. Trzeci Maj Litwina
(Третье мая литвина)
Witaj majowa jutrzenko!
Świeć naszej polskiej kraine,
Uczcimy ciebe piosenką
Przy hulance i przy winie.
Witaj Maj, piękny Maj,
U Polaków błogi raj!
Nierząd braci naszych cisnął:
Gnuśność w ręku króla spała,
А wtem Trzeci Maj zabłysnął
I nasza Polska powstała.
Wiwat Maj, piękny Maj,
Wiwat wielki Kołłątaj!
Ale chytrości gadzina
Мłot swój na nas zgotowała;
Z piekła rodem Katarzyna
Moskalami kraj zalała.
Chociaż kwitł piękny Maj,
Rozszarpano piękny kraj.
Wtenczas Polak ze łzą w oku
Smutkiem powlekł blade lice,
I trzeciego Maja w roku
Wspominał lubą rocznicę.
Wzdychał ciągle, Boże daj,
Ву zabłysnął Trzeci Maj!
Na ustroniu jest ruina,
W której Polak pamięć chował.
Tam za czasów Konstantyna
Szpieg na nasze łzy czatował.
I gdy nadszedł Trzeci Maj
Lańcuchami brzęczał kraj.
W piersiach rozpacz uwięziona
W Listopadzie wstrząsła serce,
Wstaje Polska z grobów łona.
Pierzchają dumni morderce.
Błysnął znowu Trzeci Maj
I już wolny błogi kraj!
Próżno, próżno Mikołaju
Z paszcz ognistych w serce godzisz,
Próżno rząd naszego kraju
Nową przysięgą uwodzisz.
To nasz śpiew: wiwat Maj,
Niech przepadnie Mikołaj.
О, zorzo Trzeciego Maja,
Pod twojemi promieniami,
Przez armaty Mikołaja
Pójdziem w Litwę z bagnetami.
Wrogu precz! Witaj Маj,
Polski i Litewski kraj!
Jeszcze Polska nie zginęła! Pieśni patryotyczne i narodowe. Zebrał Francisek Barański. New York, N.Y., The Polish Book Importing Co., Inc., 1944. Nr. 29. - без подписи.
3.
1. Witaj, majowa jutrzenko,
świeć naszej polskiej kraine,
uczcimy ciebe piosenką,
która w całej Polsce słynie.
Refren (bis):
Witaj Maj, Trzeci Maj,
u Polaków błogi raj!
2. Nierząd braci naszych cisnął,
gnuśność w ręku króla spała,
a wtem Trzeci Maj zabłysnął
i nasza Polska powstała.
Wiwat Maj, Trzeci Maj,
wiwat wielki Kołłątaj!
3. Ale chytrości gadzina
młot swój na nas gotowała,
z piekła rodem Katarzyna
Moskalami kraj zalała.
Chociaż kwitł piękny maj,
rozszarpano biedny kraj.
4. Wtenczas Polak ze łzą w oku
smutkiem powlókł blade lice,
i Trzeciego Maja w roku
wspominał lubą rocznicę.
Wzdychał ciągle, Boże daj,
by zabłysnął Trzeci Maj!
Maria Wacholc. Śpiewnik polski. Wydanie I. Kraków: Oficyna Wydawnicza «Impuls», 2002. P. 38-39.